Hiện nay là khả năng cung cấp dịch vụ y tế cho người cao tuổi (NCT) còn rất hạn chế. Hệ thống bệnh, khoa lão của các bệnh viện (BV), hệ thống nhà dưỡng lão có chăm sóc y tế và không có chăm sóc y tế… còn rất mỏng. Báo động hơn là tình trạng thiếu nhân lực được đào tạo, thiếu người chăm sóc NCT.

Đó là thông tin được đưa ra tại Hội thảo bàn tròn Đào tạo và sử dụng hiệu quả nhân viên chăm sóc người cao tuổi tại Việt Nam do Bệnh viện Lão khoa Trung ương tổ chức chiều 7.5.

Theo TS-BS Nguyễn Trung Anh - PGĐ Bệnh viện Lão khoa Trung ương: Thách thức của già hóa dân số đối với hệ thống y tế là rất lớn. Già hóa dân số khiến gia tăng các bệnh mạn tính thường gặp ở NCT như bệnh mạch vành, tăng huyết áp, đột quỵ, đái tháo đường, ung thư, hen suyễn, thoái hóa khớp,… phải điều trị suốt đời.

Các hội chứng đặc trưng ở người già như dễ bị tổn thương, suy giảm nhận thức (bệnh Alzheimer), rối loạn đi và ngã, suy dinh dưỡng, giảm hoạt động chức năng, lú lẫn, trầm cảm, loét, mất nước. Giảm hoạt động chức năng hằng ngày, chủ yếu do bệnh mạn tính, đặc biệt khi thay đổi môi trường sống. Việc mất tính độc lập trong hoạt động chức năng hằng ngày là nguyên nhân gây tàn phế và đòi hỏi các biện pháp trợ giúp thích hợp...

Già hóa dân số khiến cho chi phí y tế tăng cao. Theo BS Trung Anh, chi phí y tế cho người già cao gấp 7-10 lần người trẻ. NCT sử dụng đến 50% tổng lượng thuốc. Xu hướng tử vong trong các cơ sở y tế tăng lên cũng làm gia tăng chi phí y tế.

Tuy nhiên, vấn đề đang được quan tâm hiện nay là khả năng cung cấp dịch vụ y tế cho NCT còn rất hạn chế. Hệ thống bệnh viện chỉ có BV Lão khoa T.Ư, các khoa lão của các BV - điều trị bệnh cấp, sau giai đoạn cấp và phục hồi chức năng, điều trị dài hạn, chăm sóc cuối đời. Hệ thống nhà dưỡng lão có chăm sóc y tế và không có chăm sóc y tế. Tại cộng đồng, các trạm y tế, BS gia đình, nhân viện xã hội, các trung tâm trợ giúp NCT, phục hồi chức năng.

Thiếu nhân lực được đào tạo, thiếu người chăm sóc NCT hiện nay cũng đang ở mức đáng báo động. “Bác sĩ chuyên khoa Lão khoa, điều dưỡng lão khoa đều thiếu. Thiếu kiến thức về lão khoa (kiểm soát các bệnh không lây nhiễm) và thiếu người chăm sóc, hiện nay vẫn chủ yếu dựa vào người nhà, trong khi nguồn nhân lực này ngày càng giảm” - BS Trung Anh nhấn mạnh.

Theo nghiên cứu của Bệnh viện Lão khoa Trung ương năm 2016 trên 610 cụ trên 80 tuổi tại Sóc Sơn, trung bình 1 NCT mắc 6,9 bệnh. 33,6% lâm vào cảnh góa bụa, 8,2% cụ phải sống một mình, chỉ 17,7% sống với vợ hoặc chồng. Thu nhập trung bình của các cụ là 537,9 nghìn đồng/tháng, chủ yếu từ nguồn bảo trợ xã hội hoặc lương hưu.

Trong số này, chỉ 62,79% số cụ có bảo hiểm y tế. 27,97% cần sự trợ giúp trong các hoạt động cơ bản như vệ sinh cá nhân, mặc quần áo, đi vệ sinh, di chuyển, đại tiểu tiện không tự chủ, ăn uống.

Cũng theo nghiên cứu này, có đến 90% số NCT cần sự trợ giúp trong các hoạt động có sử dụng công cụ, dụng cụ như sử dụng điện thoại, mua bán, nấu ăn, dọn dẹp nhà cửa, giặt giũ quần áo, sử dụng phương tiện giao thông.

Thực trạng đáng buồn về những người chăm sóc

Nói về tình trạng thiếu nhân lực chăm sóc NCT hiện nay, GS-TS Phạm Thắng - Giám đốc Bệnh viện Lão khoa T.Ư - cho biết: Hiện nay, VN chưa có hệ thống nhân lực chăm sóc NCT. Điều dưỡng của chúng tôi phải kiêm cả công việc của người chăm sóc - là một áp lực quá lớn, và không thể hoàn thành vai trò này. Người nhà bệnh nhân thường phải thuê người chăm sóc ngoài, vừa tốn kém, vừa không đảm bảo vì họ không có chuyên môn, không được đào tạo. Họ mang xô, chậu, nhiều dụng cụ khác vào viện, khiến không gian bệnh viện trở nên nhếch nhác. Nhu cầu có một đội ngũ những người chăm sóc NCT là vô cùng lớn.

Phát biểu tại hội thảo, Thứ trưởng Bộ Y tế Phạm Lê Tuấn cho biết: Trước bối cảnh mô hình bệnh tật thay đổi và tốc độ già hóa dân số tăng nhanh, Bộ Y tế đang đẩy mạnh, tăng cường hoạt động y tế cơ sở và chăm sóc sức khỏe ban đầu, phát triển mô hình y học gia đình để triển khai phát huy chăm sóc NCT dựa vào cộng đồng, đồng thời củng cố các hệ thống BV chuyên về lão khoa và nhân lực trong chăm sóc NCT, khuyến khích tư nhân tham gia phát triển các mô hình nhà dưỡng lão phù hợp với truyền thống văn hóa VN.

“Nhân viên chăm sóc có vai trò và vị trí quan trọng vì đây là những người gắn bó trực tiếp với NCT, một đối tượng chăm sóc đặc biệt. Ngoài các kiến thức, kỹ năng về nhu cầu dinh dưỡng cũng như cách phòng ngừa bệnh tật, bảo vệ sức khỏe cho NCT thì nhân viên chăm sóc phải biết cách quan tâm đến nhu cầu tâm lý lẫn sinh lý của NCT một cách phù hợp. Đây là lĩnh vực còn tương đối mới mẻ ở VN và có nhu cầu rất lớn trong cả BV và cộng đồng, rất cần học tập kinh nghiệm của các nước trên thế giới” - Thứ trưởng Bộ Y tế nhấn mạnh

Theo GS Tuấn, cuộc hội thảo với những ý kiến quý giá của các chuyên gia nước ngoài là những bước đi tiên phong mà BV lão khoa cần phải làm, trên cơ sở BV đề xuất lên, Bộ Y tế sẽ có đề xuất với Bộ Nội vụ về kế hoạch cho chương trình này.

Hiện nay, tuổi thọ người Việt ngày càng tăng. Từ 2011, Việt Nam đã bước vào giai đoạn già hóa dân số và sẽ trở thành nước dân số già sau 2030. Theo nhận định của Liên Hợp Quốc, từ nay đến 2050, Việt Nam thuộc top 10 nước có tốc độ già hóa dân số nhanh nhất trên thế giới. Vấn đề này đòi hỏi hệ thống y tế cần có sự điều chỉnh, thích nghi để đáp ứng nhu cầu chăm sóc sức khỏe NCT.